مهندسی صنایع، گرایش سیستم های سلامت چیست؟

مهندسان سیستم سلامت نسبت به سایر گرایش‌ها بیشتر با انسان‌ها در ارتباط هستند و برای رفاه و بهبود شرایط درمانی و سلامت آن‌ها تلاش می‌کنند. می‌توان گفت هرجایی که انسانی باشد، مهندسان سیستم‌های سلامت نیز خواهند بود. برای اولین بار زمانی که نیاز به سیستم‌های سلامت حس شد، دولت‎ها به این نتیجه رسیدند که بخش اعظمی از تولیدات آن‌ها برای بخش بهداشت و درمان است ولی سودآور و بهینه نیست و گاهی هم ضرر می‌کنند. اولین نظر آن‌ها، این بود که پزشک به جای پیداکردن چاقو این کار را به مسئول اتاق عمل بسپارد و تمرکز خود را بیشتر بر روی جراحی بگذارد و این‌کار منجر به بهتر شدن جراحی و کاهش خطا‌ می‌شود.

با پیشرفت و تحول سریع علوم و فنون و پیچیدگی‌های روزافزون آن، نظام‌های خدماتی از جمله بخش سلامت و درمان نیز گسترش یافته‌اند. در این میان اداره‌ی صحیح و مناسب این گونه واحدها مستلزم شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها، به‌کارگیری فنون علمی و پیشرفته برای برنامه‌ریزی، شبیه‌­سازی، عارضه­‌یابی، اجرا و نظارت و ارزیابی نتایج حاصله در راستای اهداف است. مهندسی سیستم‌­های سلامت با داشتن نگاه سیستمی به معضلات موجود در نظام­‌های سلامت و درمان، سعی در مرتفع کردن این مشکلات با بهره‌گیری از بهترین راهکارها و رویکردها و همچنین استفاده از دیدگاه و رویکردهای مهندسی صنایع دارد. به عنوان مثال در مراقبت‌های بهداشتی، مهندس صنایع با هماهنگی کلیه‌ی فرآیندها و تدارکات مربوط به ارائه‌ی مراقبت به بیماران سبب بهینه‌سازی و کارایی بیشتر، کاهش ضایعات و صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود.

دو شخص به نام‌های خانم و آقای گیلبرت برای اولین بار توانستند بهبود زمان‌سنجی و حرکت‌سنجی را در اتاق عمل ایجاد کنند. شاید جالب باشد بدانید که بعد از سال ۲۰۰۸ دومین شاخه‌ی برتر در مهندسی صنایع در آمریکا گرایش سیستم‌های سلامت بوده و بسیار کاربردی است.

با وجود پژوهش‌های این‌حوزه که سال‌هاست توسط مهندسین صنایع انجام می‌شود؛ اما آموزش این‌حوزه به طور رسمی در دانشگاه‌های دنیا از سال ۲۰۰۹ شروع شد (به عنوان مثال در دانشگاه جورجیا تک در سال ۲۰۱۰ این رشته به عنوان یک گرایش کارشناسی ارشد ارائه شد)؛ همچنین در ایران در سال ۱۳۹۲ برای اولین بار توسط دانشگاه‌های تربیت مدرس و امیرکبیر به عنوان یک گرایش مهندسی صنایع مطرح گردید. اهمیت این‌تخصص در جامعه‌ی آکادمیک مهندسی صنایع تا حدی است که از سال ۲۰۱۱ به بعد، انجمن تحقیق در عملیات و علوم مدیریت (INFORMS) علاوه بر ارائه‌ی مقالات این‌حوزه در کنفرانس اصلی سالیانه‌ی خود، کنفرانس تخصصی این‌رشته را نیز، یک سال در میان برگزار می‌کند.

از سال‌های ۲۰۰۸ به این طرف دومین زمینه‌ی کاری پردرآمد مهندسان صنایع شاغل در آمریکا مربوط به حوزه‌های بهداشت و درمان می‌باشد. پروژه‌های نیازمحور بسیاری برای رفع کاستی‌های بهداشت و درمان در آمریکا شکل گرفته و تمامی نیروهای اثرگذار تصمیم‌گرفته‌اند. این بار یکی از سرسخت‌ترین گلوگاه‌های نظام مالی ایالات متحده را رفع کنند. این‌جاست که بازار برای مهندسان سیستم‌های سلامت در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته رونق گرفته است.

گرایش سیستم های سلامت در کارشناسی ارشد

در دوره‌ی کارشناسی ارشد مهندسی صنایع، گرایش مهندسی سیستم‌­های سلامت، دوره‌های آموزشی با تأکید بر آموزش‌های پیشرفته در مهندسی صنایع طراحی شده و هدف آن تربیت متخصصینی است که با بهره‌گیری از آموخته‌ها و دانش‌های مهندسی و دروس اختصاصی این دوره، قادر به شناخت، تحلیل و ارائه‌ی بهترین رویکردها و راهکارها برای رفع مشکلات سیستمی در حوزه‌­های سلامت و درمان باشند.

رشته سیستم  سلامت در مقطع کارشناسی ارشد دارای ۳۲ واحد درسی است که ۱۲ واحد آن را دروس اجباری، ۱۲ واحد دروس اختیاری و ۸ واحد آن را پایان نامه و سمینار تشکیل می‌دهند.

نمونه هایی از فعالیت های مهندسین صنایع در حوزه سلامت و بهداشت

در ادامه نمونه‌هایی از اقداماتی که مهندسین سیستم‌های سلامت می‌توانند انجام دهند مطرح شده است. البته با توجه به گسترده بودن حوزه‌های مطالعاتی مهندسی صنایع، تقریباً تمام قسمت‌های نظام سلامت می‌تواند از این‌اقدامات بهره ببرد، اما در این‌جا فقط به چند مورد اکتفا می‌گردد:

• تیم‌های بهبود کیفیت می‌توانند نقش بسیار مهمی در قسمت‌های مختلف بیمارستان داشته باشند و با توجه به الزاماتی که جدیداً با استفاده از استانداردهای اعتباربخشی در بیمارستان‌ها به‌وجود آمده است، نیاز به این تیم‌‎ها در این مراکز بیشتر احساس می‌شود.
• صف‌های انتظار در بیمارستان‌ها یکی از مهم‎ترین عوامل نارضایتی بیماران است که باعث به وجود آمدن مشکلات زیادی می‌شود؛ صف‌های انتظار در قسمت‏هایی چون پذیرش و ترخیص بیشتر خودنمایی می‏‌کند. همچنین بخش پاراکلینیک بیمارستان‌‌ها نیز اغلب دچار این ‎مشکل می‌‎باشند. در اکثر موارد با یک نگاه سیستمی و فرایندی و با استفاده از مهندسی مجدد می‌‎توان این مشکل را حل کرد یا تا حد امکان کاهش داد.
• اتاق عمل یک قسمت بسیار مهم و درآمدزا برای بیمارستان‌ها است و بیکاری آن باعث خواب سرمایه عظیمی می‌شود. برنامه‌ریزی و زمان‎بندی اتاق عمل برای استفاده بهینه از آن در جراحی‌های مختلف یکی از مواردی است که تا کنون بررسی‌هایی روی آن صورت گرفته است.
• سازمان انتقال خون یکی دیگر از بخش‌های مهمی است که نیاز به برنامه‌‎ریزی‌های دقیقی دارد. با توجه به موجودیت خون، مباحث حمل و نقل و کنترل موجودی می‌تواند در برنامه‌ریزی‌هایی که برای این سازمان انجام می‌گیرد تأثیر بسزایی داشته باشد.
• برنامه‌ریزی و شیفت‌‎بندی پرستاران هم از مباحث مهم در بیمارستان‌ها است که با استفاده از ابزارهای مهندسی صنایع قابل حل است.

انواع مشاغل اصلی مهندسی صنایع در حوزه سلامت و بهداشت

۱) مدیر عملیات مراقبت‌های بهداشتی

۲) مدیر ایمنی مراقبت‌های بهداشتی

۳) طراحی دستگاه‌های پزشکی

۴) مدیر بیمارستان

۵) تحلیل‌گر سیستم‌ مراقبت‌های بهداشتی

لیست دانشگاه‌های دولتی که گرایش سیستم های سلامت را ارائه می‌دهند

۱) دانشگاه صنعتی امیرکبیر

۲) دانشگاه تربیت مدرس

۳) دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل

۴) دانشگاه صنعتی خواجه نصیر الدین طوسی