مصاحبه با دکتر محمدمهدی سپهری در مورد گرایش سیستم‌های سلامت

در ابتدا لطفا کمی از خودتان (دکتر محمدمهدی سپهری) می‌گویید.

من محمدمهدی سپهری، استاد دانشکدۀ مهندسی صنایع و سیستم‌ها در دانشگاه تربیت مدرس تهران هستم، به طور متمرکز در حوزۀ مهندسی سیستم‌های سلامت فعالیت می‌کنم.

 

گرایش سیستم‌های سلامت، از گرایش‌های جدید مهندسی صنایع است و زمان طولانی از شکل‌گرفتن آن نمی‌گذرد؛ می‌شود لطفاً بفرمایید چه فرآیندی طی شد تا این رشته به وجود آمد و شکل‌گرفتن این گرایش به دنبال چه نیازی در جامعه بود؟

همان‌طور که می‌دانید، هدف مهندسی صنایع، بهینه‌سازی و بهبود سیستم‌های موجود است. این رشتۀ مهندسی برخلاف سایر رشته‌های مهندسی‌ مانند مکانیک، مواد، برق یا معدن، به ابعاد نرم صنعت توجه بیشتری دارد. بر خلاف ذهنیت سنتی که حوزۀ کاری مهندسی صنایع را معطوف به بخش سخت صنعت و در فضای کارخانه‌ای می‌داند، بخش hard صنعت تنها بعد مهندسی صنایع نیست و اتفاقاً بخش عمدۀ گرایش‌های این مهندسی به بخش‌های غیر سخت معطوف می‌شود. زمینۀ سلامت یکی از این بخش‌هاست که اهمیت آن هم نیاز به تأکید ندارد. سلامت انسان‌ها از دوران پیش از حیات تا پس از آن موردتوجه است و فارغ از سن و جنس و قشر یا حتی منطقۀ جغرافیایی به آن پرداخته شده و تمام ویژگی‌های انسانی را شامل می‌شود.

پیش‌تر، به این موضوع در مهندسی صنایع توجهی نمی‌شد و حوزۀ سلامت چه در خارج از کشور و چه در دانشگاه‌های ایران به‌عنوان یک نظام ساخت‌یافتة دانشگاهی معرفی نشده بود، بلکه تنها تحقیقات محدودی در این زمینه در جریان بود. ضرورت‌هایی که جدیداً شناخته شده‌اند، وجود این رشته را ایجاب می‌کنند. مسائلی از قبیل هزینه‌های سنگین بخش سلامت که متوجه خدمت‌دهنده، خدمت‌گیرنده، بیمه‌شده و بیمه‌گر و به عبارتی تمام ذی‌نفعان این حوزه نیز می‌شود و تمام افراد حاضر در سیستم‌های موجود در صنعت سلامت را درگیر کرده و آنها را به سمت بهبود سیستم‌های موجود سوق می‌دهد. برای مثال، پروژه‌ای که خود من در دورۀ دکتری به آن پرداختم، در راستای حل مشکل خطاهای دارویی در شیفت شب داروخانۀ بیمارستان بود که ارتباط ما نیز از طریق دانشگاه برقرار شد. منتها پیوستگی و تداوم در این‌گونه پروژه‌ها وجود نداشت و توجه تنها به سمت خطاهایی بود که بخش‌های مختلفی از صنعت سلامت متوجه آنها شده بوند.

با گذشت زمان و افزایش مدام هزینه‌ها، این مشکلات ملموس‌تر شد. به‌هرحال موضوعاتی هست که در نظام آموزشی کادر درمان به آن پرداخته نمی‌شود، و این‌گونه بود که صنعت سلامت با گشودن آغوش خود، دیدگاه سنتی خود را در راستای پرداختن به‌تمامی مشکلات کنار گذاشت و این ارتباط با جلب شدن توجه به قابلیت‌های مهندسی صنایع در حل مسائل، بیشتر و بیشتر شد.

این اتفاق با تحولی در جوامع پزشکی دنیا نیز همراه شد. این تغییر در دیدگاه که بین ده تا پانزده سال پیش برای اولین‌بار موردتوجه قرار گرفت، از طرف انجمن INFORMS (institute for operations research and the management sciences) که انجمنی بسیار قوی در زمینۀ پزشکی هست شروع شده و کنفرانس‌های دوسالانه‌ای در سال‌های 2011، 2013 و 2015 برگزار شدند که عظمت بسیاری داشت و استقبال از آنها نیز بسیار گسترده بود. نکتۀ جالب اینکه حتی در یکی از کنفرانس هایی که خود بنده در سال 2009 در سن دیه گو شرکت کردم، میانگین تعداد مخاطبین حوزه‌های تخصصی بین 8 تا 10 نفر بود، درحالیکه کنفرانس‌های مربوط به حوزۀ سلامت با ظرفیت بین 70 تا گاهی 100 نفر برگزار می‌شد.

اتفاق دیگری که مزید بر علت شد، حرکت‌های مثبت دولت‌ها در این راستا بود. در آمریکا اوباماکر فرصتی جدی ایجاد کرده و باعث فراهم شدن منابع مالی بسیار در این حوزه گردید و سرعت گرایش به این حوزه را بیشتر کرد. در سال 2009 دانشگاه USC در کالیفرنیا رشتۀ سیستم‌های سلامت را در برنامۀ درسی خود تعریف کرد و سال 2010 دانشگاه جورجیاتک نیز تدریس این رشته را شروع کرد که این جریان توسط دانشگاه های خوشنام دیگر در سراسر دنیا دنبال شد، و در کشور ما نیز به دلیل ضرورتی که وجود داشت و با فاصلۀ کمی در سال 1392 (2013) مجوزهای مربوطه صادر شد و دانشگاه ها شروع به تدریس این رشته کردند.

حوزۀ سلامت تفاوتی نسبت به حوزه های دیگر دارد و آن گسترۀ بسیار وسیع این صنعت است. در حوزه های دیگر، دانشجوی علاقه‌مند با نهایت یک ماه تحقیق، می‌تواند به سطح قابل قبولی از آشنایی با سیستم‌های موجود در آن حوزه بر آمده و تحقیقت خود را شروع کند؛ اما در حوزۀ سلامت از بهداشت تا درمان و حتی با درنظر گرفتن انواع بیماری‌ها، مشهود است که این گسترۀ وسیع نیاز به زمان بیشتری برای پوشش دادن دارد.

صنعت سلامت صنعت بسیار بزرگی در سطح دنیاست، و اقتصاد آن تقریبا به اندازۀ سه اقتصاد بزرگ دنیا، یعنی اقتصاد انرژی شامل شرکت‌های بزرگ نفتی که تامین انرژی را انجام می‌دهند، اقتصاد دفاعی که شامل ساخت جنگ افزار و … می‌شود و اقتصاد آیتی و فناوری اطلاعات تعریف شده. در گذشته و زمانی که آمارهای آن را بررسی میکردم، ارزش این اقتصاد نزدیک به 8 تریلیون دلار تعریف میشد. دلایل مختلفی هستند که این تفاوت را رقم میزنند، برای مثال، هر صنعت تقریبا مربوط به یک منطقه یا محیط می‌شود، صنعت هایی مانند صنعت سیمان، شیلات _ که تنها مربوط به بندرگاه هاست، حمل و نقل، تولیدات مربوط به خودرو، فلزات یا … . اما در صنعت سلامت، این محدودیت وجود ندارد. تنها صنعتی که حضورش همه جا مشهود است، صنعت سلامت بوده که در هر شهر و هر نقطۀ کشور مشغول خدمت دهی هستند. ما حدود بیست هزار خانۀ بهداشت، بیش از 1030 بیمارستان، 13000 داروخانه، 5300 آزمایشگاه، تعداد زیادی مراکز تصویر برداری و … داریم که سیستم‌های آنها مورد توجه است و برنامه ریزی بسیار وسیعی نیاز دارد.

نکتۀ جالب توجه دیگری در حوزۀ سلامت که به آن P4 medicine  میگویند. Prevention  یا پیشگیری، Prediction  یا پیشبینی، Personalization  به معنای شخصی سازی و Participation به معنای همراهی چهار عنصر تشکیل دهندۀ این مفهوم هستند که همگی اهمیت بسیاری دارند، چراکه مثلا برای بخش همراهی، اگر دکتر یا پرستار تشخیص و دستوری بدهد و بیمار در رعایت آن همراهی نکند، فایده ندارد.

الان دانشگاه تربیت مدرس عضو یک انجمن جهانی هست که با 44 دانشگاه در سطح دنیا در ارتباط بوده و تبادل اطلاعات دارد.

بحث مهم دیگر در این زمینه، اشتغال دانشجو هاست. درحال حاضر ما دیگر نمی‌توانیم صبر کنیم تا دانشجو ها به طور سنتی جذب بازار کار شوند و باید افق های مختلفی را باز کنیم. حوزۀ سلامت یکی از همین افق هاست که نیازهای فراوانی هم دارد و باید تمهیداتی اندیشیده شود تا این نیازها توسط صنعت سنجیده شده و مورد شناخت واقع شوند. در خارج از کشور این فرآیند یک فرآیند بسیار شناخته شده است و در ایران هم اقداماتی توسط وزارت بهداشت انجام شده که در دنبالۀ آن ما از دانشجویان همین دانشگاه تربیت مدرس شخصی را داریم که در دوران دکتری، مدیر یک بیمارستان خصوصی در شهر تهران شده است. به طور کلی، اغلب دانشجوهای دورۀ کارشناسی ارشد و دکترای ما در فرآیندهای این مراکز دخیل شده اند.

در کل، ضرورت وجود این گرایش و پرداختن به آن بسیار جدی ست و حس می‌شود، برای مثلا اتلاف وقتی که بیمار در جریان حضور خود در بیمارستان، مرکز تصویر برداری یا کلینیک های مختلف از جمله دندانپزشکی یا مرکز فیزیوتراپی تجربه می‌کند یا اتلاف وقتی در اتاق عمل یا در فرآیند های بیمارستانی متوجه پزشکان است. مشکلات حوزۀ سلامت، مختص بیمارستان یا منطقه یا حتی کشور خاصی نیست و تقریبا در همه جای دنیا مشترک است و در نیاز به نیروی متخصص نیز وجود داشته که باعث می‌شود ما به اشتغال  دانشجوها توجه ویژه داشته باشیم. یکی از دغدغه های من به شخصه، اشتغال جوانانی هست که وارد حوزۀ مهندسی صنایع و سیستم ها شده اند. بازاهای کار سنتی هم در این رشته داریم، که به شخصه خیلی مورد پسند بنده نیستند، برای مثال حوزۀ کنترل پروژه و … . بنده به عنوان تجربۀ شخصی عرض می‌کنم که هر کجا ما یک سازمان موفق میبینیم، حتما یک مهندس صنایع در آن مجموعه مشغول به کار است. حوزۀ سلامت هم از این قاعده مستثنی نیست و هرکدام از ما تجربه های متفاوتی داریم و مضیقه های موجود و مشکلات را دیده ایم. ما بعنوان مهندس صنایع، میتوانیم برای مثال چینش واحدهای بیمارستانی را اصلاح کرده و مشکل ازدحام، اتلاف وقت و رفت و آمد را حل کنیم، یا یک در باز کنیم، دری را ببندیم که همین اقدامات کمک بسیاری می‌کنند؛ منتها باید توجه داشت که نمیتوان همینطور هر پیشنهادی را مطرح کرد. باید با قدرت تحلیلی، واکافت کنیم و مسائل موجود را شناسایی کنیم. باید بتوان به مدیر بیمارستان یا مسئول هر بخش اثبات کرد که برای مثال اگر دری به یک مسیر اضافه شود، ارزش هایی خلق می‌کند. پزشکان انسان های منطقی هستند و منافع خود را تشخیص میدهند، در صنعت سلامت اگر ما بگوییم میتوانیم مساله ای را با تکنیک های تحقیق در عملیات حل کنیم، یا برای مثال تعمیر و نگهداری را انجام دهیم، دانش ما مورد استقبال واقع نمیشود. چرا که مشکلاتی هستند مانند ازدحام و معضلات مرتبط. بنده ایمان دارم که ابزارهایی که در دانش مهندسین صنایع وجود دارد به راحتی می توانند کمک کار حوزۀ درمان و سلامت قرار بگیرند.

درحال حاضر برای مثال، بیماری از ساعت هشت صبح تا 13 بعدازظهر، نزدیک به پنج ساعت از روز خود را در بیمارستان سپری می‌کند درحالی که زمان خدمت‌گیری این فرد بیشتر از پانزده دقیقه نیست. چه کسی پاسخگوی این اتلاف وقت هست؟ ما نمی‌توانیم این انتظار را از پزشک داشته باشیم. چرا که حوزۀ تخصص کادر درمان این موارد نیست، دانش پزشک در تشخیص درد ها و پیشنهاد درمان است. بحث های فرآیندی، موضوعات بهبود سیستم ها و توالی و مدلسازی مهندسی صنایع است که می تواند عرضه شود و به درد مردم بخورد. بزرگترین قدرت مهندس صنایع حل مساله هست، منتها این مساله باید اول شناسایی شود. به عبارتی ما باید ابتدا مساله یابی کنیم و بعد به سراغ مساله گشایی برویم. حوزۀ سلامت یک ضرورت و یک نیاز است که وسعت اقتصادی بسیار زیادی نیز دارد.

نکتۀ قابل توجه دیگر درمورد صنعت سلامت، این است که در صنایع دیگر عناصر بسیار مشخص و شسته رفته هستند و ما با قطعات، سرعت تولید و غیره سر و کار داریم. در این مجموعه ها حتی اگر انسانی وجود داشته باشد، نقش آفرینی انسانی ندارد. در حوزۀ سلامت تک تک عناصر زیرمجموعه انسان هستند. اشخاصی که عواطف و احساسات، درد ها و مشکلات آنها مورد بررسی و جزء مسائل ماست، که اتفاقا از حوزه های مهم مهندسی صنایع بحث های انسانی هست که در بحث های سنتی به ارگونومی خلاصه می‌شود. تجربۀ بیمار، تجربۀ مشتری، رضایتمندی بیمار، رضایتمندی مشتری بحث های خیلی جدی در مهندسی صنایع هستند.

در صنعت، ما میتوانیم زمان تعریف کنیم، برای مثال بگوییم هر یک ساعت یک قطعه وارد خط تولید شود، اما در حوزۀ سلامت چنین چیزی امکان پذیر نیست، برای مثال نمیتوان گفت هر 10 دقیقه یک بیمار وارد اتاق پزشک شود. بیماران مختلف، خواسته ها و نیاز های متفاوت دارند و همین مسائل است که می تواند باعث خوش درخشیدن دانش و قابلیت های مهندسی صنایع شود.

یک ملاحظۀ دیگر نیز صنعت سلامت را منحصر به فرد می‌کند و آن نیز اثر و مقدار ارزش آفرینی است. در هر صنعت، برای پذیرفته شدن و موفق تلقی شدن، باید ارزش های ملموسی خلق شود. برای مثال، ده درصد سودآوری، پانزده درصد افزایش یا کاهش و به طور کلی درصدهای قابل توجه مورد انتظار است. در حوزۀ سلامت، کوچکترین درصدهای بهبودی، ارزش آفرینی با شدت بسیار بالایی دارد. برای مثال اگر 25000 نفر در نوبت پیوند کلیه داشته باشیم و طوری فرآیند را بهبود دهیم که 0.001 اثر بخشی داشته باشیم، 25 نفر بیشتر به عمل پیوند میرسند، یا اگر از حدود 1.200.000 ولادتی که در سال داریم حتی بتوانیم 0.001 در سلامت نوزادان بهبود ایجاد کنیم تا در زایمان های زودرس یا premature، نارسایی شبکیه چشم نوزاد منجر به نابینایی نشود، تعداد بسیاری از انسانهای متولد شده را دربرابر نابینایی محافظت کرده ایم. اگر بتوانیم طول دورۀ بارداری که دلایل بسیاری از جمله تغذیه یا فعالیت های مادر آن را تحت تاثیر قرار میدهند را بهبود ببخشیم و مشکلات مربوطه را حل کنیم، حتی در حد یک در هزار مورد، باز هم بسیار ارزش مند است. به عبارت دیگر، درصد های ناچیز بهبود بهره وری یا کاهش اتلاف در صنعت سلامت، جان انسان هاست. این مساله خیلی مهم تر از سود یک بانک یا به اصطلاح سرمایه گذاری های مختلف است.

مهندسین صنایع اگر بخواهند خدمتگزاری بهتری به جامعه داشته باشند، حتما حوزۀ سلامت را مورد توجه خود قرار دهند، چرا که این حوزه به سلامت جامعه میپردازد. جامعۀ سالم، اقتصاد سالم تری دارد، مردم سالم تر، از  شادابی و نشاط و آرامش بیشتری نیز برخوردار هستند.

 

میان صحبت های شما، نکته ای جلب توجه کرد و آن هم اتحادیه HC بود، فرمودید که 44 دانشگاه در این انجمن هستند؟

بله؛ 44 دانشگاه در سطح دنیا در این انجمن بوده و تبادل اطلاعات می‌کنند که از ایران تنها دانشگاه تربیت مدرس در این مجموعه حضور دارد.

 

بسیارهم عالی، در حوزۀ سلامت، آیا گرایش دکتری هم در دانشگاه ها داریم؟

بله، اما به طور کلی ما بحثی داریم در آموزش عالی کشور که به نام  لوزی شناخته می‌شود، به مفهوم اینکه مطالعه در  کارشناسی شامل یک رشته، دکتری یک رشته، و حوزه های ارشد متنوع باشد. تمام گسترۀ این تنوع می توانند در دکتری وارد حوزۀ سلامت شده و مسیر خود را در این صنعت ادامه دهند. در برخی دانشگاه ها، عنوان گرایش دکتری مهندسی سیستم‌های سلامت وجود دارد و در برخی خیر، اما به این معنا نیست که در این مراکز نمیتوان در این حوزه وارد شد یا کار تحقیقاتی انجام داد. دانشجویی که وارد مقطع دکتری می‌شود مسیر متفاوتی با دانشجوی کارشناسی دارد و وقتی که موضوع سمینار ها یا رسالۀ او مرتبط با حوزۀ سلامت باشد، یعنی بیش از نیمی از ارزش هایی که در این مقطع یادگرفته و توجه خود را معطوف به حوزۀ سلامت کرده است. خیلی از درس های تدریس شده در برنامۀ درسی کارشناسی ارشد سیستم‌های سلامت، میتواند در دکتری تدریس شود، به عبارتی مرز مشخصی وجود ندارد.

 

اما تحت عنوان مهندسی سیستم‌های سلامت گرایش دکتری نداریم؟

در حقیقت این موضوع آنچنان اهمیتی ندارد و اگر ببینید در دنیا این نوع دیدگاه را ما باب کرده ایم، که دکتری در فلان حوزه. در حالت کلی، این عناوین ذکر نمیشوند و ریزنمرات و خصوصا تحقیق دانشجویان دکتری هست که تخصص آنها را مشخص می‌کند. ممکن است دانشجویایی در مقطع کارشناسی ارشد در حوزه سیستم‌های سلامت درحال تحصیل باشند، خب این دانشجویان در مقطع دکتری نیز ادامه تحصیل می‌دهند و در همین حوزه فعالیت می‌کنند.

 

در سال‌های اخیر، چه کارهای نو و جدیدتری در حوزۀ سیستم‌های سلامت انجام شده یا درحال انجام است؟

این حوزه و مسیر حرکت آن درحال تبدیل شدن به یک رویۀ متعارف هست.  میو کلینیک (از بیمارستان های مشهور دنیا در آمریکا) حتی کنفرانس های مربوط به حوزۀ سیستم‌های سلامت راه اندازی می‌کند.  حوزه های سیستمهای هوش مصنوعی، مدلسازی، بهبود سیستم ها و فرآیند درمان ناب (lean healthcare)  که دنبال کاهش اتلافات و بهبود سیستم ها هستند حوزه های مورد بحث هستند. در مجلات و حتی در مجلات علوم پزشکی، مقالات بسیاری در حال نشر شدن هستند که هر شخص علاقه مند با یک جست و جوی ساده می تواند در جریان آنها قرار بگیرد.

در همین دانشکده، کارهای بزرگی انجام شده یا درحال انجام است. برای مثال ما در فرآیند باروری آزمایشگاهی ( فرآیند IVF ) که در طی آن نطفه در ازمایشگاه منعقد شده و در رحم مادر قرار داده می‌شود، کمک کردیم که درصد شانس موفقیت جنین تا 75 درصد بالا برود. در حوزۀ دسترسی به NICU یا ICU نوزادان که نیازمند پزشک متخصص، دستگاه ها و تجهیزات مخصوص نوزادان و .. هست. فعالیت هایی در بهبود فرآیند های گردش جریان بیمار برای کم کردن اتلاف وفت و خلاصه کارهای زیادی انجام شده که شمارش آنها امکان پذیر نیست.

 

مهندسی سیستم‌های سلامت در حوزه سلامت حیوانات هم وارد شده یا تحقیقاتی در این حوزه انجام شدند؟

ورود به این حوزه هم می تواند اتفاق بیفتد اما ما هنوز وارد حوزۀ دامپزشکی نشدیم. درواقع هنوز کاستی هایی در حوزه های متعارف انسانی داریم که توجه مهندسین سلامت را به خود معطوف کرده اند. اما در حوزۀ دامپزشکی و حیوانات نیز فرآیند هایی هستند که بسیار قابل توجه بوده و همین نیاز برای آنها نیز وجود دارد. برای مثال درحوزۀ پرورش اسب و بیماری های آنها. بنده حتی به خاطر دارم که حوزۀ قناری به عنوان یکی حوزه های مورد توجه کارهای تحقیقاتی ذکر میشد. درمورد داروها، درمان ها، آفت ها و … که اتفاقا اقتصاد خوبی را هم شامل می‌شود. یکی از شهرهای ما، بیش از هفتصدهزار قناری دارد که توسط خیلی از کشورهای منطقه خریداری میشوند.

یا در حوزۀ دام و طیور که سیستم بسیار انبوه تری نیز داریم، برای مثال حوزۀ ماکیان ها هم مطرح می‌شود.

یکی از نکات قابل توجه حوزۀ سلامت، این است که تعریف سلامت شامل موارد و مفاهیم بسیار زیادی می‌شود، برای مثال بحث های مربوط به امنیت غذایی، دارو، لجستیک بیمارستانی و حتی بحث های مالی. به همین خاطر، تمامی تخصص های مهندسی صنایع می توانند در این حوزه ورود کنند. برای مثال در تخصص های مهندسی مالی، طراحی چرخۀ مالی بیمارستان ها یا در زنجیره تامین مالی بیمه ها برای مدیریت موثر سلامت کارکنان یا بیمه شوندگان مطرح است.

 

در ایران و به طور خاص دانشجویان شما در چه موضوعاتی ورود کرده و کار می‌کنند؟

ما در حوزۀ داده ها، کاهش عفونت بیمارستاری و خدمات درمانی در منزل یا homecare  درحال کار هستیم. خصوصا در این مورد آخر، توجه بسیاری داریم؛ چرا که جامعۀ ما درحال تبدیل شدن به یک جامعۀ سالمند است. تا سال 1401 نزدیک به 22 درصد از جمعیت ما جمعیت سالمند تلقی می‌شود و حتی اگر ما افق های بسیار نزدیک را نیز مورد توجه خود قرار دهیم، ورود به این حوزه بسیار مهم می‌شود و اقتصاد خوبی هم میتواند داشته باشد. ما در زمینۀ خدمات درمانی در منزل یا homecare حتی کشش تاسیس شرکت های دانش بنیان را نیز داریم. البته نه با دیدگاه های سنتی، چرا که راه جدیدی را برای ما باز نمیکنند، بلکه باید در قالب مهندسی صنایع این ورود صورت گرفته و نیازهای جامعه مورد بررسی قرار بگیرد. به طور کلی این نیازهایی هستند که با درجریان جامعه قرار گرفتن نیز میتوان به آنها و ضرورت پرداختن به راه حل هرکدام پی برد.

همچنین به بحث اینترنت اشیا و حسگرها ما توجه ویژه ای داریم، که بتوانیم سلامت بیمار را اندازه گیری کرده و به بحث های پیشگیری و پیش بینی بپردازیم. یکی از معضلاتی که ما درحال حاضر داریم، افتادن هست. بر اثر به هم خوردن تعادل، از تخت، وسایل عمومی یا … افتادن صورت گرفته و باعث آسیب های بسیار زیادی می‌شود. ممکن است به دلیل پوکی استخوان، سرگیجه یا دلایل زیاد دیگر باشد که میتوانیم به آنها بپردازیم.

مهمترین ارزشی که مهندس سیستمهای سلامت میتواند ایجاد کند، جلوگیری از مرگ زودرس افراد است که در تمامی سنین از نوزادی تا سالمندی مطرح می‌شود. اگر ما بتوانیم عمر مفید افراد را بیشتر کنیم، بالاترین ارزش را خلق کرده ایم. یا برای مثال، بتوانیم از طریق رباتیک کمک به افرادی داشته باشیم که معلولیت های خاصی دارند تا بتوانند تحرک خود را بازیابی  و فراهم کنند.

 

برای افتادن که فرمودید، تدبیری قابل اتخاذ هست؟

در مسائل اینچنینی، ما باید ابتدا فرآیند را شناسایی کنیم و علت های آن را تشخیص دهیم. علت های افتادن افراد چیست؟ در شیفت صبح بیشتر اتفاق می افتد یا شیفت شب؟ آیا نرده های حائل در آن محدوده هستند یا نیستند؟ آیا دارویی به مریض داده شده که ایجاد سرگیجه می‌کند؟ این موارد به پیش بینی ما کمک می‌کنند و فرآیند ارزیابی را راحت تر میسازند. درواقع ما یک ارزیابی ریسک انجام میدهیم و اگر کسی ریسک افتادن بالایی دارد به نحوی به پرستار یا همراه او هشدار میدهیم تا مراقبت های لازم را انجام دهند. افتادن لطمۀ بسیاری به زحمات پزشک و پرستار می زند و مهم است که مراقبت های لازم رعایت و انجام شود.

 

در چندسال اخیر گرایش دانشجویان و دانش آموزان به سمت حوزۀ سیستم‌های سلامت چطور بوده؟ بیشتر یا کمتر شده؟

بسیار بیشتر شده که بیشتر به دلیل آگاهی افراد است و این آگاهی قبلا وجود نداشته. درحال حاضر دانشجویانی هستند که برخی از سال سوم کارشناسی حوزۀ سیستم‌های سلامت را به عنوان مسیر حرکت خود انتخاب کرده و افق نگری بسیار خوبی داشته اند. دانشجویان علاقه مندی وجود دارند که در دوران تحصیل خدمات درمانی رایگان در مراکز درمانی ارائه میکردند و همین باعث یادگیری آنها شده است. این افراد متوجه مسائل، دردها و مشکلات موجود شده اند. یکی از پیشنهاد های من در این مورد، در جریان قرار گرفتن دانشجو هاستو به این صورت که دانشجویان در محیط اطراف خود در بیمارستان ها و مراکز درمانی حضور پیدا کنند و به جریان گردش بیمار توجه کنند، حرف ها و دغدغه ها را شنیده و معضلات را شناسایی کنند.

مدتی پیش یکی از اساتید همکار در حوزۀ سلامت از یکی از دانشگاه های کشور با من تماسی گرفته بود و خواستار یک جلسه صحبت من با دانشجویان بود تا درمورد حوزۀ سلامت برایشان توضیح بدهم. سوال من از ایشان این بود که چنین توضیحی چه اثری خواهد گذاشت؟ پیشنهاد من این بود که این دانشجویان خود در بیمارستان های شهر حضور پیدا کنند، مسائل را دیده و در یک جلسه درمورد این مسائل صحبت کرده و دغدغه هارا مطرح کنند و من درمورد راهکار ها راهنمایی شان کنم.

 

درواقع پیشنهاد شما درگیری خود دانشجویان با مسائل و معضلات است؟

بله. درحال حاضر افراد احساس خوبی نسبت به برخی موارد دارند که اگر ما این حس را بیشتر کنیم، بسیار ارزشمند است.

 

به نظر شما چه کسانی برای ورود به این گرایش مناسب هستند؟ آیا به مهارت خاصی نیاز هست؟

موضوع مورد توجه مهندس سلامت جامعه است. فردی که وارد این حوزه می‌شود باید به جامعه، مردم و دغدغه های انسانی و عاطفی توجه داشته باشد. خوب صحبت کند و بتواند تعامل برقرار کند.

یکی از مشکلاتی که ما در این حوزه داریم، دانشجویان در حال تحصیل به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند و تقاضای ارائۀ داده های مراکز مختلف را دارند. چرا یک مرکز درمانی باید داده های خود را در اختیار دانشجویان قرار دهد؟

 

یعنی دانشجویان باید مهارت قانع کردن داشته باشند؟

نه اصلا، دانشجو باید در جریان مشکلات باشد، بتواند بگوید که من فرآیند شما را مشاهده کردم و این معضلات را دیدم و میتوانم حل کنم. مراکز درمانی و بیمارستان ها در فرآیند تحقیقاتی دیدگاهی دارند که دانشجو دارد تحصیل می‌کند و کار تحقیقاتی انجام می‌دهد، چه نفعی برای بیمارستان دارد؟ این دانشجو هنوز آداب ارتباطی را کسب نکرده، و ایراد دیگری که اکثر دانشجویان در برقراری ارتباط به آن توجه نمیکنند، تمرکز روی داشته های خود است. دانشجویان به مرکزی مراجعه می‌کنند و از دانش و ابزار خود نام میبرند؛ درصورتی که باید به نیاز های آن مجموعه اشاره کنند و  مساله هایی که توانایی حلشان را دارند. برای مثال دانشجویی بگوید من راه حلی دارم که ازدحام بخش اورژانس را کم می‌کند، یا ساعت کاری پزشکان بیمارستان را از 11 شب به 7 شب می رساند، یا چیدمان صندلی ها یا فضای بیمارستان چطور می تواند ارزش آفرینی کند. دانش دانشجویان مهندسی صنایع در این فضا خیلی می تواند مفید ظاهر شود.

 

پیشنهاد شما به افرادی که به تازگی وارد این حوزه شده اند چیست؟ بهتر است به دنبال کسب چه مهارت هایی باشند؟

مهارت هایی که قدرت واکاوش داده ها را به دنبال داشته باشد. قدرت تحلیل و منطق.

یکی از توصیه های من به دانشجویان صنایع آشنایی با درس و اصول منطق است. خصوصا که در دبیرستان هم جزو دروس ریاضی فیزیک تعریف نمیشود. منطق، تعریف زیبایی دارد که شامل زبان صحبت کردن با دیگران از طریق گفتمان منطقی می‌شود. هنز قانع کردن، هنر شناخت نیاز ها، تمامی این موارد از مهارت های مهم مورد نیاز است. هنر شناخت نیاز ها اهمیت بسیاری دارد.

 

امکان دارد در مورد بازار کار حوزۀ سلامت در داخل و خارج کشور توضیح دهید؟

من دانشجوی بیکار در این حوزه در خاطر ندارم. تا به حال تمام دانشجویان ما وارد بازار کار شده اند.

 

طبق شنیده های من بازار کار این حوزه تعریف آنچنانی ندارد.

این دیدگاه در کلاس های کنکور وجود دارد و دلیل آن عدم شناخت است. شناخت درستی از حوزۀ سلامت وجود ندارد، وگرنه در همین صحبت های من گسترۀ وسیع حوزۀ صنعت سلامت مشهود است و خب درصورت عدم شناخت جامعه، یکی از وظایف ما توجه به آموزش در این حوزه تعریف می‌شود. با ورود مهندسین صنایع به این صنعت، اتلاف وقت و سرمایه بسیار کمتر می‌شود، هم برای بیمار و هم پزشکان و پرستاران و کادر درمانی. بدیهی است که پزشکان شاداب تر، پرستاران با حوصله تر در یک فضای بهینه تر بهتر میتوانند خدمت رسانی به بیماران داشته باشند.

 

پس جامعۀ پزشکی همکاری با مهندسی صنایع را پذیرفته است؟

بله چرا که نیاز ها مشخص شده اند. پیش تر من برای صحبت با پزشکان میرفتم و حالا پزشکان زیادی مشتاقانه خواهان صحبت و مباحثه با مهندسین صنایع هستند. چرا که بحث های مورد نظر، بحث های متعارفی ست که به ذهن هر انسان خردمندی خطور می‌کند. هیچکس علاقه به تلف شدن زمان یا سرمایۀ خود ندارد.

 

امکان تحصیل خارج از کشور برای این رشته مطرح است؟ اگر بله، در کدام کشورها تقاضای بیشتری وجود دارد؟

به طور کلی در کشورهای اروپایی و آمریکایی که سیستم‌های سلامت قوی دارند، از جمله آلمان، انگلستان، هلند، آمریکا، استرالیا، کاندا، و همینطور کشور چین.

 

مزیت این رشته نسبت به دیگر گرایش‌های مهندسی صنایع برای پذیرش در دانشگاه های خارجی به چه صورت است؟

بهتر و بیشتر، چرا که تمام جوامع برای بهبود پیدا کردن در تلاش هستند. البته که به نظر بنده زمانی باید به تحصیل خارج از کشور توجه کرد که فرصت و امکان در ایران وجود نداشته باشد. برای مثال زمانی که ما 100 صندلی داریم و به اندازۀ 200 صندلی تقاضا وجود دارد و خب 100 نفر برای یادگیری به کشورهای دیگر می روند که ان شاءالله برگردند و به کشور خدمت کنند.

 

درآمد فارغ التحصلان این گرایش در در داخل ایران و خارج از کشور چگونه است؟

مثل باقی رشته ها، به مهارت بستگی دارد. در حال حاضر مدرک اهمیت زیادی ندارد و بیشتر آورده های هر دانشجو و هر فرد مورد توجه است و مقدار پرداختی را تعیین می‌کند. دانشجویانی که عملکرد خوبی داشته باشند، مدیران و سیستم ها رهایشان نمیکنند. درواقع هر شخصی که دانش بیشتری داشته باشد و تاثیر بیشتری بگذارد، درآمد بهتری نیز خواهد داشت.

 

سخن پایانی شما برای خوانندگان نشریۀ ما چیست؟

قدر خود، پدر و مادر و کشورشان را بدانند و از آموخته هایی که دارند، استفادۀ حداکثری برای خدمت به جامعه را ببرند.